Theo khảo sát của chính phủ, tính đến tháng 5/2022, trong số 136.923 em nhỏ trong độ tuổi bắt buộc đến trường được đăng ký với chính quyền, có 8.183 em nhiều khả năng không đi học. Theo giới chức, một số em không thể đến trường, còn một số em thì không thể xác định được có đi học hay không.

Bộ giáo dục cho biết chính quyền các địa phương đã có một số tiến triển trong việc giải quyết tình hình. Bộ cũng cho biết đã nắm được thông tin về việc một lượng lớn trẻ em người nước ngoài vẫn chưa thể đi học, và giới chức coi đây là vấn đề nghiêm trọng. Cũng theo bộ giáo dục, có nhiều trường hợp bố mẹ hoặc người giám hộ không biết rằng giáo dục bắt buộc tại Nhật Bản được miễn phí.

Trong phần tiếp theo, chúng ta sẽ tìm hiểu quan điểm cơ bản của chính phủ Nhật Bản về giáo dục cho trẻ em người nước ngoài.

(Thông tin được cập nhật đến ngày 30/8/2023).

Bộ Giáo dục Nhật Bản cho biết trẻ em người nước ngoài có quyền được giáo dục miễn phí giống như trẻ em Nhật Bản nếu chúng muốn theo học tại trường tiểu học hoặc trung học cơ sở của Nhật Bản. Bộ cho biết thêm rằng chính phủ đảm bảo cơ hội giáo dục cho trẻ em nước ngoài tương tự như trẻ em người Nhật.

Mặt khác, Bộ lưu ý rằng công dân nước ngoài không bắt buộc phải cho con cái họ đi học. Điều này trái ngược với công dân Nhật Bản vì theo Hiến pháp, người Nhật có nghĩa vụ phải cho trẻ em thuộc sự giám sát của mình đi học. Các nhà nghiên cứu khảo sát vấn đề này bày tỏ lo ngại rằng nếu cha mẹ hoặc người giám hộ không đăng ký cho con đi học thì con cái họ sẽ không có dịp được đến trường.

(Thông tin được cập nhật đến ngày 31/8/2023).

Đầu tiên, xin nói về trường hợp người nước ngoài đã có tên trong danh sách cư trú của địa phương nơi đang sinh sống. Bộ giáo dục đã chỉ đạo các hội đồng giáo dục địa phương gửi thông báo về việc đăng ký cho trẻ đi học tại các trường tiểu học hoặc trung học cơ sở công lập ở địa phương. Ví dụ, vào tháng 9, tức là 6 tháng trước khi năm học mới bắt đầu vào tháng 4 năm sau, Thành phố Chiba gửi qua đường bưu điện hồ sơ đăng ký cho trẻ đi học đến các hộ gia đình người nước ngoài có đăng ký cư trú. Nếu phụ huynh đánh dấu chọn mục “Có nguyện vọng đăng ký đi học” và gửi hồ sơ lại thành phố, thì sẽ nhận được thông báo nhập học vào tháng 1.

Tiếp theo, về các trường hợp không đăng ký cư trú, hội đồng giáo dục địa phương cho biết sẽ giải quyết phù hợp nếu phụ huynh nộp đơn đăng ký lên hội đồng giáo dục địa phương sở tại. Trước tiên, phải đăng ký cư trú tại chính quyền, sau đó nộp đơn đăng ký cho trẻ đi học tại văn phòng hoặc hội đồng giáo dục địa phương. Nếu cảm thấy khó khăn trong việc đăng ký cư trú vì lý do nào đó, vẫn nên trao đổi với nhân viên phụ trách vấn đề này. Ví dụ, hội đồng giáo dục của quận Shibuya ở Tokyo cho biết tốt nhất vẫn là đăng ký cư trú, song quận cũng có thể tiến hành đăng ký nhập học cho trẻ nếu phụ huynh nộp giấy tờ chứng minh nơi cư trú của mình, ví dụ như hợp đồng thuê nhà.

(Thông tin được cập nhật đến ngày 1/9/2023).

Câu hỏi đặt ra là liệu trẻ em không có tư cách cư trú có đủ điều kiện để được ghi danh tại các trường học Nhật Bản hay không.

Câu trả lời là có, các em có đủ điều kiện để được đến trường. Trong bài phát biểu tại Quốc hội năm 2011, chính phủ Nhật Bản cho biết trẻ em nước ngoài có quyền được giáo dục miễn phí giống như trẻ em Nhật Bản nếu các em muốn được đi học tại các trường học của Nhật Bản, bất kể có tư cách cư trú hay không. Hội đồng giáo dục của nhiều địa phương, bao gồm cả thành phố Kawasaki ở tỉnh Kanagawa, nơi có nhiều người nước ngoài đang sinh sống, viết trên trang web của mình rằng tất cả trẻ em đều có quyền được giáo dục, bất kể tình trạng cư trú như thế nào.

Năm 2006, Bộ Giáo dục đã kêu gọi các hội đồng giáo dục tỉnh hãy linh hoạt khi xác nhận nơi cư trú của trẻ em nước ngoài trong thủ tục nhập học. Bộ cho biết các hội đồng giáo dục địa phương có thể sử dụng cả giấy chứng nhận đăng ký cư trú hoặc các giấy tờ khác đáng tin cậy để xác định nơi cư trú của trẻ em. Do đó, các hội đồng giáo dục địa phương vẫn có thể chấp nhận ghi danh cho những trẻ em chỉ có thể chứng thực được địa chỉ sinh sống bằng những giấy tờ, ví dụ như hợp đồng thuê nhà chẳng hạn.

(Thông tin được cập nhật đến ngày 4/9/2023).

Trong phần này, chúng ta cùng tìm hiểu xem liệu hội đồng giáo dục có bắt buộc phải báo cáo cho cơ quan quản lý xuất nhập cảnh về việc trẻ em nước ngoài không có tư cách lưu trú hay không.

Câu trả lời ngắn gọn là không. Hội đồng giáo dục được phép ra quyết định ưu tiên giáo dục cho trẻ em nước ngoài.

Công chức ở Nhật Bản có nghĩa vụ phải báo cáo các trường hợp vi phạm luật kiểm soát xuất nhập cảnh cho các cơ quan liên quan. Tuy nhiên, chính phủ Nhật Bản đã khẳng định nhiều lần tại Quốc hội và nhiều diễn dàn khác, có một số trường hợp ngoại lệ. Nếu việc báo cáo vi phạm khiến cho cơ quan hành chính không thể hoàn thành nhiệm vụ, thì trên cơ sở cân nhắc lợi ích chung giữa việc báo cáo vi phạm và hoàn thành nhiệm vụ được giao, các cơ quan được phép quyết định xem liệu có báo cáo hay không, tùy từng trường hợp.

Bản thân chính sách này rất mơ hồ và khó hiểu, do đây là kết quả của các cuộc thảo luận gay gắt giữa các bộ ngành liên quan.

Trong cuộc phỏng vấn với NHK về chính sách này, một quan chức bộ giáo dục cho biết ưu tiên hàng đầu của hội đồng giáo dục là những trẻ em nước ngoài có nguyện vọng theo học tại các trường ở Nhật Bản có thể được đi học. Vì lẽ đó, hội đồng giáo dục có thể lựa chọn không báo cáo vi phạm nếu họ nghĩ rằng việc báo cáo đi ngược lại với mục đích của mình.

(Thông tin được cập nhật đến ngày 5/9/2023).

Theo bộ giáo dục, về nguyên tắc trẻ em người nước ngoài nên được xếp vào các lớp dựa trên độ tuổi. Tuy nhiên, một số người giám hộ muốn cho con học lớp thấp hơn để có thời gian học tiếng Nhật và các môn học khác.

Năm 2009, bộ đã gửi thông báo tới hội đồng giáo dục của các địa phương về việc trẻ em người nước ngoài nên được xếp vào lớp mấy. Bộ cho biết các hội đồng giáo dục có thể cho trẻ nhập học lớp thấp hơn một cách tạm thời hoặc chính thức, dựa trên cả độ tuổi và cả các yếu tố khác. Bộ cho biết giới chức có thể làm điều này nếu cần thiết, sau khi xem xét học lực và trình độ tiếng Nhật của các em.

(Thông tin được cập nhật đến ngày 6/9/2023).

Tại Nhật Bản, chương trình giáo dục bắt buộc kéo dài trong 9 năm, áp dụng cho trẻ từ 6 đến 15 tuổi.

Trẻ em có thể ghi danh vào trường tiểu học từ tháng 4 đầu tiên sau khi tròn 6 tuổi. Sau khi hoàn thành 6 năm giáo dục tiểu học, các em sẽ tiếp tục theo học bậc trung học cơ sở trong 3 năm. Tại các trường công lập, năm học mới khai giảng vào ngày 1/4 và kết thúc vào ngày 31/3 năm sau.

Một số trường chia 1 năm học thành 2 học kỳ, trong khi ở nhiều trường khác, 1 năm học sẽ có 3 học kỳ.

(Thông tin được cập nhật đến ngày 7/9/2023).

Phần 8: Chi phí khi học tại các trường ở Nhật

Ở các trường tiểu học và trung học cơ sở công lập, học sinh không phải đóng học phí và tiền mua sách giáo khoa.

Đa số các trường đều sẽ cung cấp bữa trưa và phụ huynh sẽ đóng tiền ăn trưa. Khoản tiền này tùy thuộc theo từng địa phương, nhưng hiện ngày càng có nhiều địa phương đã miễn hoàn toàn hoặc giảm một phần tiền ăn.

Theo khảo sát của bộ giáo dục, tính đến tháng 5/2021, tiền ăn trưa trung bình hằng tháng đối với tiểu học là 4.477 yên, còn trung học cơ sở là 5.121 yên.

Các địa phương cũng có hỗ trợ tài chính dành cho các phụ huynh gặp khó khăn về kinh tế để đóng tiền ăn trưa và mua đồ dùng học tập.

(Thông tin được cập nhật đến ngày 8/9/2023).

Trẻ em nước ngoài có thể đi học ở các cấp học bắt buộc là tiểu học và trung học cơ sở mà không cần phải đóng học phí và tiền mua sách giáo khoa. Tuy nhiên, phụ huynh vẫn cần một khoản tiền nhất định để đóng tiền ăn trưa hoặc mua đồ dùng học tập. Để hỗ trợ các gia đình gặp khó khăn tài chính, nhiều chính quyền địa phương đã thiết lập chương trình nhằm hỗ trợ trẻ em đi học.

Theo bộ giáo dục, trong tài khóa 2021, có gần 1,3 triệu trẻ em tại các trường công lập trên toàn quốc được chương trình trên hỗ trợ. Điều quan trọng là phụ huynh và người giám hộ phải đăng ký để được hỗ trợ.

Các hộ gia đình đang nhận phúc lợi xã hội nằm trong diện được hỗ trợ tài chính. Điều kiện để được nhận hỗ trợ cũng như mức hỗ trợ tùy thuộc vào từng địa phương. Những người quan tâm đến chương trình này nên hỏi hội đồng giáo dục địa phương để được cung cấp thông tin chi tiết.

Ví dụ như trường hợp của thành phố Yokohama. Đây là địa phương có số lượng trẻ em nước ngoài không đi học cao nhất trong số các đô thị cấp quốc gia. Theo chính sách của thành phố, các hộ gia đình có 2 thành viên, với tổng thu nhập hằng năm dưới 2,5 triệu yên có thể được hỗ trợ. Các hộ có 3 thành viên và tổng thu nhập dưới 3,03 triệu yên cũng sẽ được hỗ trợ. Thành phố cho biết tổng thu nhập chỉ là hướng dẫn, và các hộ gia đình nên nộp đơn nếu có khó khăn về tài chính.

Với các hộ đủ điều kiện, thành phố Yokohama cung cấp bữa trưa miễn phí. Hằng năm, thành phố cũng cấp cho mỗi trẻ vào lớp 1 khoản tiền 63.100 yên để chuẩn bị đến trường, và 16.680 yên mỗi năm để mua các đồ dùng cần thiết. Các em lớp 6 sẽ nhận 11.000 yên để chi trả tiền làm kỷ yếu tốt nghiệp.

Trong đa số trường hợp, phụ huynh nên nộp đơn cho trường dự định theo học. Nên tham vấn với trường hoặc hội đồng giáo dục địa phương về nơi có thể nhận mẫu đơn và các chi tiết khác.

(Thông tin được cập nhật đến ngày 11/9/2023).

Bộ phận Truyền thông Đa ngôn ngữ của NHK rất quan tâm tới vấn đề có một số lượng lớn trẻ em người nước ngoài không đi học. Hiện nay, có trên 3 triệu người nước ngoài sống ở Nhật Bản và dự kiến trong tương lai sẽ còn tiếp tục tăng. Vì vậy, NHK cho rằng việc hàng nghìn trẻ em không đi học sẽ là trở ngại lớn nhằm hiện thực hóa một xã hội đa văn hóa.

Với vai trò là cơ quan truyền thông lớn duy nhất ở Nhật Bản hằng ngày phát sóng tin tức và thông tin bằng nhiều ngôn ngữ, NHK sẽ tiếp tục đều đặn đưa những thông tin hữu ích để giúp cho trẻ em người nước ngoài hoặc các em có nguồn gốc nước ngoài có thể được đi học.

(Thông tin được cập nhật đến ngày 12/9/2023).